Vevey – ostatni przystanek („Czas mierzony szwajcarskim zegarkiem”, Muzeum w Oblęgorku)

Małgorzata Angielska

("Projektor" - 3/2016)

Autor „Quo vadis” określał siebie mianem „wiecznego tułacza”. Nie bez powodu. Ostatnie dwa lata życia spędził w Vevey pod Lozanną w Szwajcarii, o czym mówi mniej znana część biografii pisarza, która stała się jednym z dwóch powodów powstania wystawy „Czas mierzony szwajcarskim zegarkiem” w Pałacyku Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku, oddziale Muzeum Narodowego w Kielcach.

Kolejnym, niezmiernie ważnym, jest decyzja z 22 grudnia 2015 r. Parlamentu RP o ustaleniu 2016 Rokiem Henryka Sienkiewicza, ponieważ w kolejnych miesiącach przypada 170. rocznica urodzin noblisty oraz 100. śmierci. Uroczyste otwarcie ekspozycji miało miejsce 15 kwietnia, a będzie ona dostępna do 31 sierpnia br. 

Wystawę podzielono na trzy części. Pierwsza dotyczy ostatnich chwil spędzonych w dworku w Oblęgorku w przededniu wybuchu I wojny światowej i okresie tuż po tym wydarzeniu. Sienkiewicz obserwował zmiany zachodzące w Królestwie Polskim, które wpłynęły na jego decyzję dotyczącą opuszczenia kraju. 

Rodzina pisarza udała się na kilka tygodni do Krakowa, jednakże szybko musiała stamtąd uciekać. Wybór padł na Wiedeń, gdzie przyjaciel pisarza, Stanisław Lewandowski, wykonał popiersie, które zostało włączone jako eksponat do wystawy. Niemniej jednak Sienkiewiczowie po niedługim czasie zostali zmuszeni do następnego wyjazdu (literata bezpodstawnie oskarżono o napisanie odezwy przeciwko państwom centralnym, do których zaliczała się Austria), więc przedostali się do neutralnego politycznie Vevey w Szwajcarii. Na początku swego pobytu w tym kraju zamieszkali w Grand Hotelu, następnie przeprowadzili się do Hotelu du Lac. Sienkiewicz zmarł w wieku 70 lat 15 listopada 1916 r.

Druga część ekspozycji dotyczy działalności autora „Trylogii” w Generalnym Komitecie Veveyskim. Inicjatorem przedsięwzięcia był Erazm Piltz. Funkcję prezesa sprawował Henryk Sienkiewicz, natomiast wiceprezesem został Ignacy Paderewski, przyjaciel pisarza. Najważniejszym elementem tej sekwencji przeglądu jest „Odezwa do narodów cywilizowanych”, którą napisał twórca „Quo vadis”. Nawoływał w niej do udzielenia Polsce pomocy, a w jej napłynęły ogromne wpłaty, które zostały przekazane „organizacjom ratunkowym” w kraju. Razem z Paderewskim i Antonim Osuchowskim pisarz zorganizował Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, który był apolityczny i miał wyłącznie cele charytatywne. Inni zaangażowani członkowie to: siostra Urszula Ledóchowska, Szymon Askenazy czy Gabriel Narutowicz. Świadczy o tym liczna korespondencja Sienkiewicza, jak i sprawozdania z pracy Komitetu.

Trzecia sekwencja opowiada o relacjach Henryka Sienkiewicza z Ignacym Paderewskim i Antonim Osuchowskim oraz biskupem Antonim Adamem Sapiehą i papieżem Benedyktem XV. Wśród eksponatów można zobaczyć medal, „Polonia devastata”, wybity na początku 1915 r. na cześć noblisty, wiceprezesa Komitetu i biskupa. Nieoczekiwana śmierć pisarza mogła zostać spowodowana przybyciem przedstawicieli Narodowej Demokracji, którzy żądali od autora „Potopu” poparcia protestu lozańskiego. Sienkiewicz odmówił. Ponadto dostrzegł szansę wskrzeszenia państwa polskiego w „Akcie 5 listopada” (proklamacja wydana przez władze niemieckie i austro-węgierskie w Pszczynie 5 listopada 1916 r., zawierająca mgliste i niedookreślone obietnice powstania Królestwa Polskiego – red.).

Polecam pojechać i zobaczyć wystawę ze względu – nie tylko – na jej temat, ale i na unikatowość niektórych eksponatów. Oprócz tych ze zbiorów w Oblęgorku, wypożyczono wiele z ośrodków warszawskich: Archiwum Akt Nowych, Muzeum Wojska Polskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Biblioteki Narodowej, a także Ossolineum we Wrocławiu, Uniwersytetu w Toruniu i Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego w Pniewach. Włączono też pamiątki ze zbioru rodziny pisarza.