Rysopis Rodziny Połanieckich („Wiek klęski. O Rodzinie Połanieckich Henryka Sienkiewicza”)

Aleksandra Sutowicz

("Projektor" - 3/2016)

2016 został ogłoszony Rokiem Henryka Sienkiewicza, którego twórczość w Polsce jest znana, ale często wiedza ta jest powierzchowna. Przez lata jego powieści znajdowały się i znajdują do dziś na listach lektur szkolnych: „W pustyni i w puszczy” (1911), „Trylogia” (1884-1888), „Krzyżacy” (1900), to utwory, które często stają się zmorą młodych czytelników w gimnazjum i liceum. W setną rocznicę śmierci autora, piszącego „ku pokrzepieniu serc”, warto poznać te bardziej i mniej znane powieści Henryka Sienkiewicza. 

Lista pozycji bibliograficznych, w których autorzy analizują i interpretują dzieła Sienkiewicza wciąż rośnie. W 2013 r. dołączyło również do nich opracowanie Barbary Szargot „Wiek klęski. O Rodzinie Połanieckich Henryka Sienkiewicza”, wydane przez Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, działające przy filii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego. Już na samym początku autorka stawia tezę, iż powieść przedstawiająca dzieje rodziny Połanieckich jest nieczytana, a także niedoczytana. Być może było to spowodowane ostrą krytyką, z jaką spotkała się książka tuż po jej wydaniu. Autorka prezentuje recenzje, których podjęli się Stanisław Brzozowski, Czesław Miłosz, Witold Gombrowicz. Z opracowania dowiadujemy się także o perypetiach związanych z nadaniem samego tytułu przez Sienkiewicza, przedstawiona została także wnikliwa analiza utworu, jako powieści rodzinnej. Wartością studium nad rodziną Połanieckich jest bez wątpienia mnogość przytaczanych faktów związanych z powstaniem i recepcją dzieła. Z lektury tekstu można zaczerpnąć wiedzę o ewentualnych zależnościach między poszczególnymi bohaterami, a samym Henrykiem Sienkiewiczem. Wyraźne staje się to przy okazji osoby panny Maryni, której pierwowzorem miała być druga żona autora „Trylogii”, Maria Włodkowiczówna.

Barbara Szargot w swoim opracowaniu zebrała dużą liczbę materiałów, na podstawie których dokonała analizy zarówno dzieła jak i jego autora. Wśród nich znajduje się korespondencja Sienkiewicza z przyjaciółmi, recenzentami, krytykami literackimi. Podejmuje także konfrontację poszczególnych bohaterów „Rodziny Połanieckich” z bohaterami innych powieści Sienkiewicza, a także przedstawia ich charakterystykę, dzięki czemu Połanieccy, Pławiccy, Krasławscy, stają się dla czytelnika bardziej zrozumiałymi. Autorka zwraca uwagę na nowe treści, jakie niesie za sobą lektura „Rodziny Połanieckich”. Motyw umierania i śmierci, dojrzewania do roli ojca i wiernego męża, to tylko niektóre z licznych wątków, które interpretuje. Zwraca również uwagę na problemy, które zostały wprowadzone do powieści, a które na przełomie XIX i XX w. stanowiły swego rodzaju tabu, tak np. samobójstwo, które pojawia się już na początku utworu jest przez B. Szargot skrupulatnie analizowane (s. 226-266). 

Oczywiście nie brak również porównań do innych dzieł polskiej literatury. Czytając „Rodzinę Połanieckich” nie sposób nie zauważyć przedstawienia topiki znanej chociażby z „Pana Tadeusza”, powrót Połanieckiego do domu przypomina przyjazd Tadeusza do Soplicowa, a Krzemień, w którym częściowo dzieje się akcja może przywoływać obraz soplicowskiego dworu. 

Barbara Szargot postanowiła odkryć niektóre tajemnice związane z powstaniem i analizą „Rodziny Połanieckich”. Jest to praca fachowa i może także stanowić inspirację dla tych, którzy nie znają powieści do sięgnięcia po nią, natomiast dla znawców dziejów rodu Połanieckich do odkrywania nowych sensów i znaczeń.