Kolej i amunicja („Dzieje Skarżyska-Kamiennej. Monografia z okazji 90-lecia nadania praw miejskich”)

Karlos

("Projektor" - 1/2014)

Tak można w skrócie scharakteryzować najważniejsze źródła utrzymania mieszkańców Skarżyska-Kamiennej w okresie jego powstawania i najlepszej prosperity. Oczywiście, jest to daleko idące uproszczenie, jednak oddające w pewien sposób charakterystyczny „rys” historii miasta, widzianej oczami współczesnych.

Autorzy monografii podzielili się pracą na zasadzie chronologicznej. Część najstarszą, traktującą o początkach osadnictwa pradziejowego na obszarze obecnego miasta przedstawił Romuald Schild. Już przy tym tekście uważny czytelnik staje się świadom niecodziennego zjawiska dla ziem nie tylko polskich, ale nawet Europy czy świata – mianowicie skupienia osad sprzed kilkunastu tysięcy lat, nazwanego obecnie Rezerwatem Archeologicznym Rydno. Z kolejnego, autorstwa Piotra Kardysia, dowie się o nazewnictwie średniowiecznych osad z obszaru obecnego Skarżyska, panujących wówczas stosunkach własnościowych, zagospodarowaniu rolniczym, przynależności parafialnej i przechodzących przez okolicę szlakach handlowych.

Trzeci z autorów, Krzysztof` Zemeła, skonstruował wywód na podobnych zasadach, ale jego uwaga skoncentrowała się na okresie nowożytnym, a nacisk wyraźnie został położony na intensyfikację rozwoju rzemiosła metalowego (kuźnice, kowalichy, hutnictwo i kopalnictwo rud), widocznego zwłaszcza poprzez znaczenie ekonomiczne ówczesnych osad w gospodarce regionu i kraju. Wiek XIX i pocz. XX (do roku 1918) opracował Marcin Medyński. To wówczas doszło do powstania ważnego węzła kolejowego w Skarżysku, a trwający wciąż rozwój przemysłu metalowego skutkował wzrostem zaludnienia okolicznych osad do kilku tysięcy mieszkańców, w tym powstania swego rodzaju elity składającej się z właścicieli fabryk i sklepów oraz kadry zarządzającej na kolei.

Trudno się zatem dziwić, że już od 1910 r. rozpoczęły się starania o nadanie praw miejskich, uwieńczone sukcesem 28 grudnia 1922 r., wprowadzone w życie w roku następnym. Ta problematyka znalazła poczesne miejsce w rozdziale autorstwa Tadeusza Wojewody. Dwudziestolecie międzywojenne zaowocowało kolejną wielką inwestycją, tym razem państwową – budową Państwowej Fabryki Amunicji, największego pracodawcy w mieście wraz, z którym powstały kolejne osiedla robotnicze i kadry zarządzającej. Następny impuls przyniosły budowy związane z COP, a konsekwencją był rozwój terytorialny, infrastrukturalny, kulturalny i demograficzny miasta. Okres okupacji przybliżył Sebastian Piątkowski. To co było sukcesem miasta w latach 1919-1939 stało się powodem klęsk spadających na mieszkańców w czasie okupacji. Świadomość znaczenia miejscowych elit doprowadziła bowiem do ich niemal całkowitej eksterminacji przez Niemców, a węzeł kolejowy i zakłady zbrojeniowe objęte zostały szczególną „ochroną” okupanta. Monografię zamyka rozdział kończący się na 1989 r., autorstwa Grzegorza Miernika. Tym razem ideologiczne podstawy ustroju przysłużyły się miastu – wystarczy wspomnieć, że w okresie „zimnej wojny” w zakładach metalowych zatrudniano ponad 20 tys. ludzi! Za tym poszła budowa nowych osiedli, napływ okolicznej ludności i wzrost do blisko 50 tys. mieszkańców. 

Obszerna publikacja zbiera bazę źródłową i stan badań, przejrzyście prezentuje historię osadnictwa, później miasta, koncentruje uwagę odbiorców na węzłowych problemach i śmiem twierdzić, że jest pierwszą, w pełni naukową monografią jednego z trzech dużych miast regionu świętokrzyskiego, zlokalizowanych nad Kamienną.

„Dzieje Skarżyska-Kamiennej. Monografia z okazji 90-lecia nadania praw miejskich”, s. 527, Wyd. Urząd Miasta Skarżysko-Kamienna, Skarżysko-Kamienna 2013.